ساختمان مجلس ملی ایران

ساختمانی را که امروزه به عنوان ساختمان مشروطه (موزه مجلس) و یا مجلس شورای ملی می شناسیم در واقع کاخ میرزا حسین خان سپهسالار بوده که در ۱۲۹۵هـ .ق توسط مهندس بنام ایرانی میرزا مهدی خان شقاقی ملقب به ممتحن الدوله به دستور شخص سپهسالار طراحی و ساخته شد. میرزا حسین خان که یکی از صدر اعظم های ناصرالدین شاه قاجار بود، سرنوشتی بهتر از امیر کبیر نداشت، ابتدا او را به مشهد مقدس تبعید و سپس مسموم نمودند. نخستین جلسه دوره اول مجلس شورای ملی در ۱۸ شعبان ۱۳۲۴ (برابر با ۱۴ میزان (مهر) ۱۲۸۵ ‏ و برابر با ۷ اکتبر ۱۹۰۶)در کاخ گلستان و در حضور مظفرالدین شاه قاجار گشایش یافت و پس از آن خانه‌ای واقع در میدان بهارستان (جنب مسجد و مدرسه سپهسالار) به تشکیل جلسات مجلس شورای ملی اختصاص یافت که تا انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ ش بیشتر جلسات در همان‌جا تشکیل می‌شد این خانه توسط میرزا مهدی خان شقاقی برای میرزا حسین خان سپهسالار مشیرالدوله (صدراعظم معروف دوره ناصری) بنا شده بود که پس از مرگ مشیرالدوله تا قبل از آغاز به کار مجلس غلام‌علی خان ملیجک و همسرش اخترالدوله (دختر ناصرالدین شاه) در آن می‌زیستند. محوطه و ساختمان مجلس از ابتدا تا امروز در مجموع پنج دوره به شرح زیر را از سر گذرانیده است: دورهٔ اول: از ساخت بنا تا صدور فرمان مشروطیت که در سال ۱۲۹۶ ق به پایان رسید و پس از مرگ سپهسالار در سال ۱۲۹۸ ق در اختیار ناصرالدین شاه قرار گرفت. تنها بنایی که در این دوره به ساختمان اضافه شد. بنای سر در اولیه مجلس بود که توسط معمار فرانسوی ساخته شد و در سال ۱۳۱۳ ق تخریب شد. دورهٔ دوم: از آغاز دورة مشروطیت تا نخستین آتش‌سوزی در سال ۱۳۰۳ خ در غرب بنای اصلی بر روی حمام قدیمی. در این دوره، ساختمان جدیدی به فراخور نیازهای مجلس توسط جعفر خان معمار باشی ساخته شد. معماری ساختمان جدید با سایر قسمت‌های آن متفاوت بود و به تبعیت از معماری آن روز تهران و به تقلید از معماری اروپا بنایی آجری با تزیینات بسیار مفصل بود. دورهٔ سوم: از آتش‌سوزی تا پایان دورهٔ رضا شاه. سال ۱۳۱۰ خ مقدمات تغییراتی شد که بعدها به کلی چهره مجلس را عوض کرد. مهمترین تغییرات این دوره تعویض نمای مجلس بود؛ که این کار از سرسرای ورودی و اتاق جلسات عموم خصوصی آغاز شد و نمایی ستون‌دار به شیوه معماری اروپایی و به تقلید از مجلس فرانسه بنا گردید. تقریباً دو سال بعد از این نمای شمالی ساختمان توسط یک معمار ایرانی به نام استاد حسن طاهر زاده طراحی می‌شود که این نما متأثر از معماری دوره هخامنشی است. در ۵ فروردین ماه ۱۳۱۳ خ سر در اولیه باغ بهارستان تعویض گردید و سر در کنونی جایگزینش شد. ساخت نمای شمالی نیز دوسال بعد اتفاق افتاد. دورة چهارم: از آغاز دورة پهلوی دوم تا انقلاب اسلامی. مهم‌ترین نکته‌ای که در این دوره بوده ساخته شدن بنایی در شمال بنای قدیمی است که از چند سال قبل از انقلاب، ساختمان فعلی عملاً متروک گردید و تنها بعضی جلسات اصلی مجلس در این ساختمان بر گزار می‌گردید. پس از به ریاست رسیدن ریاضی در سال۱۳۴۴ یک دورة مهم از ساخت و ساز تخریبی و مرمت و الحاق آغاز می‌گردد؛ که این تغییرات شامل تخریب بخشی از ساختمان، تعویض و تغییرات عمده در نمای جنوبی و اضافه شدن حجم بسیار بزرگی از تزیینات به ساختمان بود. دورة پنجم: پس از انقلاب اسلامی. بعد از سال ۱۳۵۷ خ، بنا برای مدت زیادی نیمه متروک ماند. مهم‌ترین آسیب وارده به بنا، همان متروک بودن و عدم توجه و نگهداری آن بوده است. در این دوره از اقداماتی جزیی مانند لوله کشی‌های موضعی یا بتن کردن کف حمام یا گچ کردن بخشی از بدنه‌های حمام می‌توان نام برد؛ و بعدها ساختمان مجلس شورای ملی به مجلس شورای اسلامی واگذار گردید. در اسفند ۱۳۶۶ خ در جریان حملهٔ موشکی عراق به تهران، موشکی در نزدیکی مجلس (دقیقاً در انتهای بن‌بست اصناف و محل فعلی اتحادیۀ صنف قهوه‌خانه داران تهران) به زمین اصابت کرد که لرزه آن موجب فرو ریختن سقف سرسرای ورودی شد. در تاریخ ۱۵ آذر ماه سال۱۳۷۳ به دلیل عدم توجه، ساختمان دچار آتش‌سوزی شد و خسارات سنگینی به بار آورد. در سال ۱۳۷۴ توسط گروه مهندسین مشاور باوند مورد مرمت قرار گرفت و کاربریهای مانند ایجاد فضاهای برای نمایشگاه، پذیرایی از بازدید کنندگان و مهمانان رسمی رئیس مجلس، برپایی اجتماعات و بخش اداری برای نظارت بر این فعالیتها در برنامه کار قرار گرفت. فکر احداث بنای جدید مجلس از سال ۱۳۵۲خ مطرح بود. طرح اولیه با پلان دایره‌ای شکل بود؛ و هرچند فونداسیون آن طرح را هم اجرا کرده بودند، اما پروژه متوقف ماند. در سال ۱۳۷۵ خ طرح جدید ساخت مجلس در دستور کار دفتر مشاوره گروه سردار علی افخمی قرار گرفت. مدیریت پروژه با عبدالرضا ذکایی بود. فرم جدید به شکل هرم و مثلث سه قوه را تداعی می‌کند. ارتفاع هرم ۴۵ متر است. یکی از عوامل مؤثر در شکل گیری بنای مجلس، تناسبات و ارتفاع و عملکرد دو بنای شمالی و جنوبی بوده است تا این بنا بتواند ضمن استفاده مداوم از دو بنای موجود با محیط اطراف خود نیز هماهنگی کامل را برقرار کند. لازم است ذکر شود جلوی سر در این ساختمان محل تجمعات اجتماعی وسیاسی است. سایر ساختمانها شامل دفتر کار نماینگان با مساحت هجده هزار متر مربع، ساختمان کمیسیون‌ها با مساحت هزار و ششصد متر مربع، مجموعهٔ قدیمی مجلس شورای ملی با مساحت هشت هزار و پانصد متر مربع، پارکینگ با مساحت سیزده متر مربع است که مجموعه آنها در محوطه‌ای به مساحت پانزده هکتار واقع شده است.